Dikkkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) daha çok çocukluk yıllarında görülmeye başlayan nörogelişimsel bir bozukluktur. Etkilerinin ömür boyu sürdüğüne dair de araştırma bulguları vardır.
DEHB in 3 alt birimi vardır: Dürtüsellik, aşırı hareketlilik, dikkat eksikliği. Bunlar ayrı ayrı olabileceği gibi bütün belirtilerin bir arada olduğu ‘bileşik tip’ de olabilir. Kız çocukların da dikkat eksikliği, erkek çocuklarda davranış problemi ve dürtüsellik daha sık görülmektedir.
Hiperaktivitenin ve dürtüselliğin ön planda olduğu çocuklar sürekli kıpır kıpırdır; yerinde duramaz, oturması gerektiği halde oturamaz. Sınıfta gezinmek ister, evde sürekli dolanır; çok hızlı hareket eder, bu yüzden tehlikeleri göremez. Sakarlık çoktur. Çok konuşurlar, çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevaplamaya çalışırlar, bu da onların çok hata yapmasına sebep olur. Olaylara ya da konuşmalara müdahale edip yarıda keserler. Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekerler; sıra beklemekte zorlanırlar, ortamı huzursuz ederler bu durum arkadaşlık ilişkilerinin bozulmasına sebep olabilir.
Bu durumdaki çocukların ebeveynleri çocuklarıyla ilgili sık sık şikayet duyarlar, bazen bunun kendilerinden kaynaklandığını zannedip ben daha iyi bir anne olsaydım, o küçükken ben zor günler geçirdim. Çocuğum bundan etkilendi her şey benim suçum diye düşünebilirler. Ama şunu kesinlikle bilmeleri gerekir, bu kimsenin suçu değil. Anneden ya da annenin hamileyken yaşadığı bir şeyden kaynaklanmıyor. Çocuğun da bunda hiçbir suçu yok bunları bile isteye, karşıdakine zorluk olsun diye ya da şımarıklığından yapmıyor bu durum tamamen nörogelişimsel bir bozukluk.
Dikkat Eksikliği
Dikkat, psikofizik enerjinin belli bir noktada toplanmasıdır. Dikkat süreleri bireylerin içinde bulundukları yaşa göre farklılık gösterir.
8-15 aylık 1 dakika
16-19 aylık 2-3 dakika
20-24 aylık 3-6 dakika
3 yaş 5-8 dakika
4 yaş 8-10 dakika
5 yaş 10-15 dakika
Yetişkin bir insan için bu süre, hiç aralıksız 20 dakikadır.
Dikkat genel olarak iki ye ayrılır. Edilgin dikkat ve etkin dikkat. Edilgin dikkatte uyarıcının niteliğinden dolayı dikkat o uyarıcıya yönelir. Burada kişinin aktif bir çabası yoktur. Örneğin, şiddetli bir patlama sesi herkesin dikkatini sesin geldiği yere yönlendirmesine sebep olur.
Bir de etkin dikkat vardır. Bu dikkatte kişi psikolojik ve fiziksel olarak belli bir uyarana odaklanır. Özellikle akademik başarıda etkin dikkat önemlidir. Dikkat türleri şu şekilde ayrılır.
Seçici dikkat: Birçok uyaran içinde dikkatin belli bir uyarana çevrilerek onunla ilgili uyarıcıların algılanmasıdır. Pek çok kitap içinde kişinin ilgisini çeken kitabı hemen fark etmesi.
Odaklanmış dikkat: Dikkatin belli bir uyarıcıya verilmesidir. Örneğin, öğrencinin birden çok iç ve dış uyarıcı olmasına rağmen ders çalışmaya başlayabilmesidir.
Sürdürülebilir dikkat: Odaklanılmış dikkatin uzun süre devam etmesidir. Ders çalışmaya başlayan öğrencinin derse devam edebilmesi bu duruma örnektir.
Bölünmüş dikkat: Aynı anda birden çok görevi yerine getirebilmektir.
Görüldüğü gibi dikkatin birden çok bileşeni vardır. Odaklanma, sürdürme, dikkati bir uyarana verip diğerlerini filtre edebilme. Dikkat eksikliği olan bireylerde genelde dikkatin bütün alanlarında bozulma vardır.
Dikkat eksikliği olan bireylerde gözlemlenen davranışlar nelerdir?
Genellikle dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar. Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür. Yönergeleri izlemekte zorluk yaşar ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte problem yaşar. Çoğu zaman sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir. Üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olanları kaybeder. Dış uyaranlarla dikkati kolaylıkla dağılır. Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.
Bu tarz problemi olan çocukların ebeveynleri genelde şöyle şeyler söylerler: “Hadi oku, hadi çalış, hadi yap” demekten yoruldum. Çok tembel, sorumsuz, kitaplarını unutuyor, ödevlerini unutuyor. Sürekli ben hatırlatıyorum. Dersin başına oturunca kalemle oynuyor, silgiyle oynuyor, çişi geliyor, karnı acıkıyor. Ders çalışmamak için her türlü bahaneyi buluyor.
Bu durumdaki bazı çocuklar hayatları boyunca tembel damgası yiyerek var olan akademik potansiyelleri ortaya çıkamadan yaşamlarını sürdürmektedirler.
Başta da söylediğimiz gibi dikkat eksikliği çoğunlukla nörogelişimsel bir problem olduğu için tedavi edilmesi gereken bir durumdur.
DEHB tanısı psikiyatrist tarafından konulur. Bunun yanında çeşitli testlerle dikkatin hangi alanında problem olduğu anlaşılabilir. Dikkat eksikliği teşhisi konulduktan sonra psikiyatrist gerekli gördüğü takdirde ilaç tedavisine başlar. İlaç tedavisine ek olarak davranışçı müdahaleler ve dikkat alıştırmalarıyla da dikkati geliştirmek mümkündür.